Vaak worden de aandelen van een patrimonium- of familievennootschap in blote eigendom aan de kinderen geschonken. Wie hertrouwde, beseft vaak niet dat daardoor bij zijn overlijden de controle over het bedrijf bij de tweede echtgenoot terecht kan komen. Hoe komt dat en hoe kunt u dat vermijden?
Schenking
Voorbehoud van vruchtgebruik
Het schenken van de blote eigendom van de aandelen van een patrimonium- of familiale vennootschap aan de kinderen is interessant als successieplanning. Als de ouders overlijden, worden de kinderen dan volle eigenaar van de aandelen zonder erfbelasting te betalen.
Doordat de ouders het vruchtgebruik hebben op de aandelen, genieten zij de dividenden én behouden ze ook grotendeels de controle. Als vruchtgebruiker hebben ze immers het stemrecht in de algemene vergadering, en de macht in een vennootschap ligt juist bij de AV, aangezien die beslist over de benoeming en het ontslag van de bestuurders en of er winst (dividend) wordt uitgekeerd. Met een buitengewone AV kunnen zelfs de statuten gewijzigd worden.
Familiale vennootschap
Wie een familiale vennootschap heeft, kan de aandelen in de drie gewesten schenken tegen 0%. De waarde van die vennootschap speelt daarbij geen rol. De voorwaarden verschillen weliswaar per gewest, maar een belangrijke is dat er een economische activiteit moet zijn, zodat zuivere vastgoed- en managementvennootschappen niet in aanmerking komen. Let wel, de woonplaats van de schenker telt om te bepalen onder welk gewest u valt, niet de vestigingsplaats van de vennootschap.
Patrimoniumvennootschappen
Aandelen van een vastgoedvennootschap kunnen niet tegen het 0%-tarief geschonken worden. Als ouders aan hun kinderen de blote eigendom schenken, zal er dus 3% (3,3% in Wallonië) schenkbelasting betaald worden. Die 3% (3,3%) moet wel betaald worden op de volle waarde van de aandelen, ook al wordt slecht de blote eigendom van de aandelen geschonken aan de kinderen. Merk daarbij op dat de zgn. kaasroute (schenken via de Nederlandse notaris) geen zin meer heeft, omdat u de akte toch moet registreren (lees: schenkbelasting betalen).
De alternatieve techniek van de zgn. bierroute is hier ook geen oplossing om schenkbelasting te vermijden, aangezien de bierroute alleen kan voor schenkingen in volle eigendom. We gaan hier niet verder op in, maar de bierroute is een vorm van onrechtstreekse schenking, waarbij de aandelen ingebracht worden in een maatschap zonder creatie van nieuwe aandelen. De schenker moet dan wel nog drie jaar in leven blijven (vijf jaar in Wallonië en binnenkort misschien ook in Brussel).
WTOV als spelbreker
Wat is het?
Het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik (WTOV) komt erop neer dat de langstlevende echtgenoot een voortgezet vruchtgebruik ontvangt op de goederen die de overleden echtgenoot in het verleden geschonken heeft met voorbehoud van vruchtgebruik.
Een belangrijke voorwaarde is wel dat de echtgenoten reeds gehuwd waren op het ogenblik van de schenking. Het WTOV geldt vanzelfsprekend ook alleen voor schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik. Bovendien moet de schenker titularis gebleven zijn van dit vruchtgebruik tot zijn overlijden. Concreet betekent dit dat de schenker die tijdens zijn leven afstand doet van zijn vruchtgebruik, ervoor zorgt dat zijn langstlevende partner niet langer het recht heeft op het vruchtgebruik op deze geschonken goederen na zijn dood.
Belangrijk om te weten is ook dat de overgang van het vruchtgebruik naar de langstlevende geldt voor schenkingen van eigen goederen (bv. wat men geërfd heeft) met voorbehoud van vruchtgebruik door de eerststervende gedaan. Het WTOV geldt eveneens voor schenkingen gedaan door beide echtgenoten samen van gemeenschappelijke goederen of onverdeeld goed met voorbehoud van vruchtgebruik (art. 4.18 BW).
Voorbeeld
Stel dat Tom voor de tweede keer gehuwd is met Els onder het wettelijk stelsel of met scheiding van goederen. Tom bezit 100% van de aandelen NV Familiebedrijf die hij erfde van zijn vader. Tom schenkt al zijn aandelen in blote eigendom aan zijn twee kinderen. Zo behoudt hij het vruchtgebruik en dus ook het stemrecht in de NV en behoudt hij ook de dividenden. Kortom, door zich het vruchtgebruik voor te behouden, behoudt hij de controle (stemrecht) én de inkomsten (dividenden). Als Tom geen bijkomende maatregelen neemt en hij overlijdt, dan krijgt zijn tweede echtgenote Els automatisch het zgn. wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik (afgekort WTOV) op deze geschonken aandelen van NV Familiebedrijf. De schenking van de blote eigendom aan de twee kinderen is immers een schenking met (1) voorbehoud van vruchtgebruik (2) tijdens het huwelijk. Als deze twee voorwaarden vervuld zijn, voorziet het nieuwe erfrecht sinds 1 september 2018 dan automatisch dit opvolgend vruchtgebruik (WTOV), zodat de langstlevende echtgenoot zijn/haar levenstandaard kan behouden.
Een analoge regeling geldt voor wettelijk samenwonenden, maar daar is het WTOV beperkt tot de gezinswoning en de huisraad. Dat heeft dus geen effect op de schenking van de aandelen van uw vennootschap. Let wel, de langstlevende echtgenoot heeft ook recht op dit opvolgend vruchtgebruik, als de schenking plaatsvond in de periode waarin de langstlevende met de schenker wettelijk samenwoonde.
Hoe het WTOV uitschakelen?
Ongewenst effect
Wat vaak vergeten wordt, is dat door het WTOV de controle van de onderneming bij de echtgenoot terecht komt, wat doorgaans niet de bedoeling is bij nieuwe samengestelde gezinnen.
De bedoeling van de wetgever is dus de langstlevende echtgenoot te beschermen door dit opvolgend vruchtgebruik (art. 4.18 BW), maar bij een tweede of derde huwelijk heeft dit vaak een ongewenst effect. De schenker zal dan doorgaans willen dat bij zijn overlijden de kinderen volle eigenaar worden. Hoe kan men dit vermijden?
Testament
Een eenvoudige oplossing is dat de schenker het WTOV eenzijdig ontneemt aan zijn partner door een testament in die zin op te maken. Dit mag de reserve van de partner wel niet aantasten (minstens de helft van de nalatenschap in vruchtgebruik).
Verzaking
Een andere oplossing is dat de partner van de schenker uitdrukkelijk verzaakt aan het opvolgend vruchtgebruik. Dat kan dan in de schenkingsakte zelf of in een latere notariële overeenkomst. Let wel, dit is een punctuele erfovereenkomst waarbij strikte vormvoorwaarden en een wachttijd in acht genomen moeten worden.
Valkeniersclausule
Ten slotte kunnen de echtgenoten voor het aangaan van het huwelijk of daarna ook een zgn. Valkeniersclausule opnemen in hun huwelijksovereenkomst. Via zo’n clausule kunnen echtgenoten, onder specifieke voorwaarden én in onderling akkoord, een regeling opnemen over hun erfrechten in elkaars nalatenschap. De regeling is van toepassing wanneer minstens een van beide echtgenoten een of meerdere niet-gemeenschappelijke kinderen heeft uit een relatie vóór het huwelijk of kinderen die vóór het huwelijk geadopteerd werden. Ook hier gelden strikte vormvoorwaarden en een wachttijd. Dit is een goede oplossing voor het geschetste probleem, maar vaak ook voor de totale successieplanning bij een tweede huwelijk.
ENKELE TIPS
1. Wie tijdens het huwelijk schenkt aan zijn kinderen met voorbehoud van vruchtgebruik, geeft automatisch bij zijn overlijden via het wettelijk opvolgend vruchtgebruik de controle over de geschonken goederen aan zijn tweede echtgenoot. Bij een tweede huwelijk is dat niet altijd gewenst.
2. Een eenvoudige oplossing is dat u dan het opvolgend vruchtgebruik eenzijdig ontneemt aan uw echtgenoot door een testament in die zin op te maken. Uw echtgenoot kan ook verzaken aan zijn/haar opvolgend vruchtgebruik, in de schenkingsakte zelf of in een latere notariële akte.
3. Partners met niet-gemeenschappelijke kinderen kunnen via een Valkeniersbeding ook een ruimere regeling treffen voor hun erfrecht in elkaars nalatenschap. Als onderdeel daarvan kunnen zij de uitwerking van het wettelijk opvolgend vruchtgebruik uitschakelen. Zo’n regeling is wel onderworpen aan strikte vormvoorwaarden en een wachttijd.
In samenwerking met
