“Bestuurders en werknemers sneller aansprakelijk voor persoonlijke fouten”: zo luidde de titel van een ophefmakend artikel in De Tijd van 14 februari 2024. Wellicht ten vroegste in januari 2025 zullen contractanten van een vennootschap zich ook tot uitvoeringsagenten, vertegenwoordigers of hulppersonen (ook bestuurders!) mogen wenden als deze bepaalde fouten zouden begaan en schade veroorzaken bij de uitvoering van het contract. Bestuurders zullen dan niet meer genieten van de quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent. Dit betekent het einde van het aloude verbod op samenloop van contractuele en buitencontractuele vorderingen.
Het nieuwe Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek heeft dus al veel commotie en misschien zelfs al wat paniek veroorzaakt in allerlei bestuurskamers. Ook in advocatenkantoren en op de rechtsfaculteiten wordt de interpretatie van de controversiële regeling voor buitencontractuele aansprakelijkheid en de opheffing van de quasi-immuniteit blijkbaar tot in het kleinste detail besproken. Onze partner Moore Law vond dit alles relevant genoeg om hierover een rondetafelgesprek voor te stellen in de hoop wat meer klaarheid te brengen…
Voor dit gesprek hebben we vier ervaren betrokkenen die elk vanuit hun sector en verantwoordelijkheid kunnen reageren:
- Bart Smets is voorzitter van Belrim, de Belgische vereniging van risk- en insurance managers: “Er is hier veel over te zeggen…”
- Dieter Soens is mede-eigenaar en gedelegeerd bestuurder van de familiale onderneming IJsfabriek Strombeek die – in tegenstelling tot wat de naam laat vermoeden – industriële, medische en voedingsgerelateerde gassen produceert. “Onze minder goed verzekerbare business is van nature blootgesteld aan veel mogelijke claims. Ik kijk met belangstelling uit naar dit gesprek.”
- Filip De Winter is een gespecialiseerd accountmanager bij verzekeringsmakelaar Van Dessel. Hij kreeg hier al veel vragen over en zijn reflex is natuurlijk: “De eerste prioriteit is om aansprakelijkheden zoveel mogelijk te beperken. Welke handvaten kunnen er aangereikt worden?”
- Tom Vanraes is managing partner bij advocatenkantoor Moore Law en is gespecialiseerd in vennootschapsrecht. Als mede-organisator van ons panelgesprek bezorgde hij de deelnemers vooraf een verklarende nota die we op onze website publiceren.
Over het muurtje
Vanraes illustreert een en ander met deze vergelijking: “Vroeger had je als het ware een muur tussen het persoonlijk vermogen van een bestuurder en de vennootschap of de schuldeiser. In de 25 jaar dat ik professioneel actief ben, is mij opgevallen dat die muur eigenlijk stelselmatig beetje bij beetje afgebroken werd. Zo heeft de fiscus omwille van de onmogelijkheid om genoegdoening te krijgen voor bepaalde bestuursfouten de muur eerder al via wetswijzigingen opengebroken om rechtstreeks naar de bestuurder toe te kunnen vorderen. En zo zijn er de afgelopen jaren nog al een aantal afbraakwerken gebeurd. Nu wordt er zelfs een ladder gegeven aan contractspartijen om de bestuurders over de muur heen rechtstreeks aan te spreken. Of dit een goede dan wel een slechte evolutie is, hangt volledig af van je positie als contractpartij, maar voor bestuurders is het wel degelijk een dreigend gegeven.”
Bart Smets voegt er nog aan toe: “We weten allemaal dat de wet er ook gekomen is door frustraties in de aannemingswereld en de bouwsector. Als je geen verhaal kon krijgen bij de hoofdaannemer omdat die failliet was gegaan of zo dan kon je als benadeelde niets meer doen. Je kon buitencontractueel niet rechtstreeks doorsteken naar de onderaannemers waarmee je geen contract had.”
We stellen samen vast dat deze op zich misschien goede bedoeling ertoe leidt dat het Burgerlijk Wetboek en het ondernemingsvriendelijke Wetboek voor Vennootschappen en Verenigingen (WVV) nu een beetje in onderling conflict geraken…
Is de slinger hier niet wat te ver doorgeslagen? Wordt aan een benadeelde niet te veel zekerheid gegeven?
“Men vertelde me dat je dat samenloopverbod wél nog steeds contractueel kan voorzien in het contract tussen de vennootschap en de medecontractant. Maar dan moet je wel al je bestaande contracten aanpassen of heronderhandelen. Voor een groot bedrijf is dat misschien nog doenbaar maar voor een familiale KMO als de onze brengt dat toch heel wat kosten mee” brengt Dieter Soens in. “Mijn klanten zitten daar ook niet op te wachten! Want zo vraag je je klant toch om iets te ondertekenen dat hem minder vorderingsrechten geeft?”
Exoneratie?
Zoals professor Vananroye in het artikel in De Tijd verwijst Tom Vanraes dan naar de artikels 2:57 en 2:58 van het WVV. Aangezien de nieuwe wet bepaalt dat de “hulppersoon” dezelfde verweermiddelen kan inroepen ten aanzien van de benadeelde derde als tegen zijn opdrachtgever, zou de eerste reflex kunnen zijn om een bestuurdersovereenkomst te maken waarin men overeenkomt om die nieuwe wet niet te gaan toepassen, en daar dus afstand van te doen. Artikel 2:58 van het WVV bepaalt echter dat de rechtspersoon de bestuurder vooraf niet kan vrijwaren of exonereren voor zijn aansprakelijkheid jegens derden. Maar hoe ver reikt dat vrijwaringsverbod? Gaat dat enkel over de interne relatie tussen de vennootschap en een bestuurder of werkt dat ook door in de relatie tussen de vennootschap en de derde? En is er in de interne relatie tussen vennootschap en bestuurder echt geen mogelijkheid om in bepaalde gevallen een vrijwaring te voorzien? Anderzijds bepaalt artikel 6.3 § 3 van boek 6 dat de uitvoeringsagent de verweermiddelen uit zijn contract met de vennootschap kan laten doorwerken naar de buitencontractuele vorderingen van de contractant van zijn opdrachtgever. Hoe moet je dit interpreteren?De meer technische redeneringen en hypotheses over de aansprakelijkheidsplafonds, de soort (bestuurs)fouten en de externe werking komen aan bod in het voorbereidende document van het rondetafelgesprek. Dit werd aan de deelnemers verzonden en kunnen onze lezers onderaan dit document terugvinden.
Risico’s
Tijdens het gesprek uit Dieter Soens herhaaldelijk zijn onrust. Hij ziet hier vooral weer een wet die het vrij ondernemen verder reguleert: ook allerlei andere controles, keuringen, vergunningen, verboden en geboden hebben telkens een verzwarende invloed op de opdracht en de aansprakelijkheid van de bestuurders. Hoe ver kan men daarin blijven gaan? Als hij dus hoort dat het gemakkelijker wordt en ‘dat er een extra deur geopend wordt‘ om hem als ondernemer aan te vallen, wil hij zich natuurlijk kunnen indekken. KMO-bestuurders willen duidelijkheid: wat zijn de concrete risico’s en hoe kunnen we die beperken of beheersen?
Bart Smets bekijkt het meer vanuit de context van grotere organisaties en vanuit een zekere kansberekening: “Grotere bedrijven beschikken vaak intern over de juiste resources om deze nieuwe regel grondig te analyseren. Als benadeelde partij zou ik in eerste instantie toch altijd het bedrijf zelf dagvaarden, omdat hier de kans op financiële compensatie het grootst is. Er wordt nu wel een bijkomende weg geboden naar de bestuurders toe, maar wat zal hiervan het effect zijn op het aantal rechtszaken? Als er al een impact is dan denk ik eerder aan een stijging op het vlak van de verdedigingskosten. De toekomst zal dat moeten uitwijzen. Ik denk eerlijk gezegd niet dat we echt moeten vrezen dat het om grote schadebedragen zal gaan. Het wordt ongetwijfeld een kwestie voor de verzekeraars.”
Allerlei hypotheses en andere veronderstellingen worden gretig gedeeld. Maar we blijven het er allen over eens dat er over de relatie tussen het nieuwe boek 6 BW en de bepalingen in het WVV toch wat onduidelijkheid bestaat. “Dit gaat toch een impact op het ondernemingslandschap hebben. Voor zo’n thema lijkt het aangewezen dat de wetgever omwille van de rechtszekerheid één en ander verduidelijkt in plaats van dit alles gaandeweg aan de rechtspraak en rechtsleer over te laten.” geeft Tom Vanraes nog aan. “En er komt extra business voor de advocaten!” voegen de anderen er aan toe.
Verzekeringen
Filip De Winter ziet dat de D&O-verzekeraars een afwachtende houding aannemen en niet onmiddellijk grote wijzigingen in D&O/ bestuurdersaansprakelijkheidsverzekeringen zullen noteren. Tenzij er verwijzingen naar nieuwe wetsartikels zouden nodig zijn. De bewoordingen van de gespecialiseerde D&O-verzekeraars zijn immers al zeer ruim en voorzien bijvoorbeeld een zeer uitgebreide omschrijving van verzekerden en bestuursfouten.
“Men verwacht niet onmiddellijk extra vergoedingen op vlak van aansprakelijkheid want een schade kan immers maar één keer vergoed worden. Doordat een benadeelde nu meer partijen direct kan aanspreken, verwachten we wel een toename van het aantal ingediende claims. Dat zal een impact hebben op het luik verdediging en bijgevolg op de vergoeding van de verdedigingskosten.”
De gekozen verzekeringslimiet in D&O omvat zowel de verdedigingskosten als eventuele aansprakelijkheidsvergoedingen. Zijn advies luidt dan ook om hier kritisch naar te kijken en eventueel deze limiet op te trekken.
Hij geeft ons een concreet voorbeeld: “In een bepaalde case werden 3 bestuurders geclaimd en de verdedigingskosten lopen na 2 jaar al op tot 500K terwijl het bedrijf in kwestie een verzekeringslimiet van 1,5 miljoen heeft onderschreven…”
Vandaag zijn de voorwaarden/premies nog steeds zeer competitief in dit segment maar mogelijks zullen de verzekeraars op langere termijn hun positie hier aanpassen. “Nu is het nog koffiedik kijken omdat er nog geen concrete statistische data beschikbaar zijn. Daarvoor moeten we nog enkele jaren geduld hebben.”
Als het een grote impact heeft, kunnen verzekeraars hun voorwaarden aanpassen: op vlak van tariefzetting, met een duidelijkere omschrijving van de ‘bestuursfout’, of via de inlassing van een vrijstelling. Want voor non US-claims is er vandaag meestal geen vrijstelling. Daarom is het belangrijk voor een bedrijf om nu al te anticiperen en waar mogelijk de aansprakelijkheid te beperken zodat de toename van het aantal claims beperkt blijft.
Als bestuurder kom je voortaan zelf in het vizier van de contractspartijen van de vennootschap die je bestuurt.
Filip De Winter stipt nog aan dat de algemene trigger bij een D&O-verzekering bij de ‘bestuursfout’ ligt. Maar het nieuwe boek 6 BW kan ook impact hebben op andere en meer algemene risico’s of verzekeringen zoals beroepsaansprakelijkheid, bedrijfs- of productaansprakelijkheid… “Ook hier moet aandacht uitgaan naar de definitie verzekerden en de verzekerde limieten op vlak van verdedigingskosten of rechtsbijstand. Want in sommige van deze polissen is het luik verdedigingskosten of rechtsbijstand eerder beperkt.”
Onze aanbevelingen en tips
Het panel besluit om af te ronden met een lijstje van mogelijke acties en to do’s. Want gewoon afwachten lijkt ons hier onvoldoende. De nieuwe regels zullen van toepassing zijn op alle nieuwe feiten die tot aansprakelijkheid kunnen leiden vanaf 1 januari 2025 maar ze zullen ook wel van toepassing zijn op overeenkomsten van vóór de inwerkingtreding van boek 6. Indien die overeenkomsten nog niet afgestemd zijn op die nieuwe wet, vormt dit dus een risico. Deze nieuwe wet vergt dus een preventieve aanpak. Gelukkig laat de wetgever wel enige ruimte om de aansprakelijkheid van bestuurders toch nog te beperken of uit te sluiten:
- Besef dat een D&O verzekering echt geen overbodige luxe meer is. Dit wordt een essentieel sluitstuk in het verzekeringspakket en dient volledig op maat van het bedrijf te worden onderschreven.
- Vraag advies. Een gespecialiseerde verzekeringsmakelaar is op de hoogte van de verschillen qua voorwaarden, knowhow, service, premies … en kan zo de juiste gespecialiseerde D&O-verzekeraar voorstellen. Bespreek de mogelijke risico’s van de verruimde buitencontractuele aansprakelijkheid zo mogelijk ook met je bedrijfsjurist of advocaat.
- Bekijk de formulering van je ‘Algemene voorwaarden’ in bestaande contracten en pas je nieuwe contracten zo mogelijk aan. Omdat het om aanvullend recht gaat, kunnen onderneming en klant overeenkomen dat de hoofdschuldeiser uitdrukkelijk afziet van de toepassing van artikel 6.3 van het Burgerlijk Wetboek en dus geen rechtstreekse buitencontractuele vordering kan richten aan de uitvoeringsagenten (bestuurders).
- Overweeg om als bestuurder een schriftelijke bestuurdersovereenkomst te ondertekenen met je vennootschap om de invloed van dit nieuwe aansprakelijkheidsregime te beperken, zelfs al bestaat er nog onduidelijkheid of het vrijwaringsverbod uit het WVV dit wel toelaat.
- Besteed voortaan meer zorg aan de verslagen van het bestuursorgaan en de algemene vergadering. Deze elementen kunnen als het er op aan komt helpen om aan te tonen dat er geen fouten gemaakt werden en dat er zorgvuldig en vooruitziend gehandeld werd.
- Een kwijting door de algemene vergadering kan ook soelaas bieden, al moet het nog uitgeklaard worden of en in welke mate en onder welke voorwaarden een bestuurder die buitencontractueel wordt aangesproken, zich kan beroepen op de interne kwijting.
Slotboodschap
We besluiten dat het nieuwe boek 6 BW de bestuurdersaansprakelijkheid toch ingrijpend verandert. Dit verscherpt de noodzaak voor bestuurders om hun taak zorgvuldig en vooruitziend uit te oefenen. Tegelijk ontstaat het risico dat de wetgever hiermee de drempel om te ondernemen en bestuursverantwoordelijkheid te nemen onbedoeld groter maakt. De wetgever kan de onduidelijkheden nog wegwerken door enkele ingrepen in de specifieke vennootschapswetgeving, als afwijking op het meer algemene boek 6 BW.
Voorbereidend document rondetafelgesprek:
Auteur: Philip Verhaeghe
Fotograaf: Robert Smits
