Herman Daems (BNP Paribas Fortis): “De belangrijkste taak van een voorzitter is het evenwicht te behouden van de verschillende belangen die rond de onderneming spelen”
In 1991 ging econoom Herman Daems voor het eerst aan de tafel van een raad van bestuur zitten, dertig jaar later schuift hij nog steeds met veel plezier aan. De voorbije jaren als voorzitter van BNP Paribas Fortis en Domo Investment Group, en bestuurder bij onder andere het European Corporate Governance Institute en Europalia. Maar ook op zijn palmares: Belgacom, Barco, KU Leuven, Gimv,… – het lijstje gaat nog wel even door. Mandaten waar hij naar eigen zeggen nooit zélf om gevraagd heeft, maar waar hij telkens is ingerold. “Ik ben mijn carrière niet begonnen met het plan om in deze of die raad te zitten. Ik was academicus, ben dat nog steeds in hart en nieren. Ik ben eerder toevallig in die bedrijven terechtgekomen.”
Na drie jaar lesgeven aan de prestigieuze Harvard Business School in de Verenigde Staten, keerde Daems in 1990 terug. Het was vlak daarna dat de eerste vraag binnenkwam om in een raad van bestuur te zetelen. “Van Stanwick, een consulting bedrijf dat toen nog behoorde tot de Bekaert groep”, zegt Daems. “Niet veel later volgde een tweede mandaat, en dan een derde. Zo ben ik geleidelijk aan begonnen in de wereld van besturen. Vanuit mijn rol als academicus, en dan zeker met mijn ervaring als gastprofessor aan Harvard, bleken veel bedrijven mij een interessante toevoeging te vinden voor hun raad van bestuur. En ik? Ik mocht mijn expertise over strategie loslaten op die organisaties, dus daar voelde ik me zeker in thuis.”
Al tijdens dat allereerste bestuursmandaat stelde Daems zich op als een actief lid van de raad van bestuur. “Ik weet dat sommige nieuwe bestuurders afwachtend zijn. Ze beginnen met een periode van één of twee jaar stilzwijgen, om te kijken hoe het eraan toegaat, wat er gebeurt, om op die manier bij te leren. Dat was nooit aan mij besteed. Als er een onderwerp naar bovenkwam waartoe ik iets kon bijdragen, liet ik mijn stem horen. Ik deed meteen mee”, vertelt Daems. “Wat niet wegneemt dat ik natuurlijk ook nog veel bijgeleerd heb. Over de verplichtingen en verantwoordelijkheden van bestuurders, over hoe je omgaat met rapportering, of discussieert over budgetten. Maar ik leerde het al doende, niet al zwijgend.”
Met een propere lei
Intussen zit Daems al twaalf jaar in de voorzittersstoel bij BNP Paribas Fortis. Ook weer toevallig: “Toen Fortis in 2008 in moeilijkheden zat en voor het grootste deel in handen kwam van het Franse BNP, had die groep in het contract laten zetten dat de voorzitter van de nieuwe bank BNP Paribas Fortis een Fransman moest zijn. Maar toen het tijd werd om die rol in te vullen, beseften ze dat het toch beter was om een Belgische bank ook een Belgisch voorzitter te geven”, vertelt Daems. “Ik zal het nooit vergeten: ik zat in China toen de CEO van de Franse groep me belde met de vraag of ik voorzitter wou worden. We kenden elkaar omdat ik betrokken was bij de discussies over hoe Fortis gered moest worden. In plaats van de dag nadien van Peking terug naar Brussel te vliegen, ben ik dan maar naar Parijs gegaan. We hebben een halve dag gepraat over die voorzittersrol, en uiteindelijk heb ik het dan ook aanvaard.”
Of het moeilijk was om als voorzitter te starten in een bank die zo gehavend was door het verleden? “Nee, we zijn met een propere lei begonnen. Een aantal mensen hebben we overgehouden van de Fortis-periode, maar een groot deel van de bestuurders hebben we uit andere hoeken gehaald. We zijn begonnen met heel eenvoudige beslissingen te nemen: in welke taal vergaderen we – dat is het Engels geworden -, welke normen leggen we vast over die vergaderingen, wat verwachten we van elkaar, enzovoort. Het is geen grote wijsheid, het is gewoon een kwestie van opnieuw beginnen, van nul.”
“Een goeie voorzitter heeft niet alleen oog voor wat er goed gaat, maar kent ook de problemen van zijn onderneming en de strategische uitdagingen. Én hij zorgt ervoor dat daar op tijd en stond antwoorden worden op gegeven”
Evenwicht vinden en behouden
Daems is ondertussen de langstzittende voorzitter van een bank in België en tevens ook de oudste. “Ik had toen niet kunnen denken dat ik er na al die jaren nog zou zitten”, geeft de bijna 75-jarige voorzitter toe. “Dat is niet bewust, ik wil gerust opstappen”, grapt hij nog. “Maar je moet weten dat de belangrijkste taak van een voorzitter is om het evenwicht te behouden van de verschillende belangen die rond de onderneming spelen. Er zijn altijd verschillende krachten die meespelen. Bij ons is dat enerzijds de belangrijke Franse aandeelhouder, maar anderzijds ook wat de Belgen willen. Zij moeten zich thuis voelen in onze bank. En dat evenwicht vinden en houden, is waar je als voorzitter lang aan moet werken, dat is er niet op 1-2-3.”
Evenwicht, dat is voor Daems weten wat iedereen wilt bereiken, wat de belangen zijn, en de ambities. “En dat weet je door contact te houden, veel contact”, meent hij. Een voorzitter die vijf minuten voor de vergadering binnenkomt, een pak papier snel even doorneemt, het woord neemt, afsluit en twee maanden later terugkomt? Dat is niet aan Daems besteed. “Nee, dat is niet wat ik doe. Ik ben meer betrokken als voorzitter. Pas op, ik ga de bank uiteraard niet leiden hé. Maar ik weet wel heel goed wat er speelt. Ik ken onze bank redelijk goed, omdat ik met iedereen praat. Een goeie voorzitter heeft niet alleen oog voor wat er goed gaat, maar kent ook de problemen van zijn onderneming en de strategische uitdagingen. Én hij zorgt ervoor dat daar op tijd en stond antwoorden worden op gegeven.”
Maar ook: ervoor zorgen dat iedereen actief meedoet aan de vergadering én het woord kan nemen. “Ik wil dat iedereen zijn standpunt op tafel kan leggen”, zegt de voorzitter. “Volgen we die persoon zijn gedacht toch niet? Dan zorg ik er altijd voor dat hij of zij daarover uitleg krijgt. Niemand mag het gevoel hebben dat hij niet gehoord wordt. De opinie van elke bestuurder wordt in overweging genomen. Zeker in de moeilijke momenten. Als bestuur is het bijvoorbeeld onze taak om erop toe te zien dat het management doet wat het moet doen. Is de CEO niet meer in staat om de onderneming op een goede manier te leiden, dan moet de hele raad van bestuur daarover moeilijke gesprekken voeren en telt elke mening.”
Bestuur als hulplijn
Met zijn voorbeeld haalt Daems meteen ook aan waarom de voorzittersrol niet altijd gemakkelijk is. “Ik heb al vier of vijf keer aan een CEO moeten vragen om op te stappen. Dat is pijnlijk”, geeft Daems toe. “Het is nooit een zwart-wit-verhaal hé. De CEO heeft meestal wel 200% gegeven om de onderneming de juiste kant uit te sturen, ik wéét dat ze allemaal altijd hun best hebben gedaan. Als voorzitter moet je die CEO ook zo lang mogelijk beschermen tegen allerlei commentaren en krantenkoppen zodat hij z’n werk kan doen. Maar soms is het gewoon op. En dan moet je als voorzitter, met de steun van het bestuur, de knoop doorhakken en met de CEO gaan praten. En de meeste CEO’s beseffen het zelf ook wel hoor, ik heb meermaals vastgesteld dat ze vooral opgelucht zijn wanneer ik hen zeg dat de rit voor hen hier stopt.”
Bij zulke moeilijke momenten is Daems niet de man die zich terugtrekt en in stilte nadenkt over de juiste beslissing. “In tegendeel”, klink het. “Dat is net het moment dat ik met nog meer mensen ga praten. Dat moet. Je moet zoveel mogelijk meningen horen van mensen die erbij betrokken zijn. Praten en luisteren, met iedereen. De bestuursleden zijn hierin natuurlijk de belangrijkste partners. Zij zijn diegene naar wie een voorzitter in de eerste plaats luistert. Waarom zijn ze er anders?”, lacht Daems. “Zij zijn de hulplijn tijdens moeilijke beslissingen of uitdagende momenten.”
“Er was geen grote zenuwachtigheid bij BNP Paribas Fortis door corona. Natuurlijk hebben we samen met het bestuur wel overlegd over wat deze situatie betekent of kan betekenen in de toekomst. Maar we hebben controle over de situatie bij de bank, geen reden voor paniek of zorgen, dus”
Risico’s bekijken en afwegen
Uitdagende momenten, zo heeft Daems er ongetwijfeld genoeg gekend tijdens het afgelopen COVID-19-jaar. Al blijft de econoom er best wel rustig onder. “Er was geen grote zenuwachtigheid bij BNP Paribas Fortis. Natuurlijk hebben we samen met het bestuur wel overlegd over wat deze situatie betekent of kan betekenen in de toekomst. Welke soort leningen gaan mensen nodig hebben, bijvoorbeeld? Hoe zit het met de risico’s van de bank? Want als de ondernemingen waarin wij middelen hebben geïnvesteerd hun leningen ineens niet meer kunnen terugbetalen, dan heeft dat serieuze gevolgen. Wat doen we dan? Dus ja, we hebben uiteraard schattingen gemaakt, de risico’s goed bekeken en afgewogen, en besproken wat we moeten doen om die risico’s in te perken. Maar we hebben controle over de situatie bij de bank, geen reden voor paniek of zorgen, dus”, stelt Daems gerust.
Waar de man zich wel zorgen over maakte in de eerste weken: de praktische kant van thuiswerk. “Hoe gaan we vergaderen? Via video call, uiteraard. Maar met welk systeem, want de veiligheid moet natuurlijk gegarandeerd zijn. Zoom was bijvoorbeeld al snel afgevoerd door onze IT-mensen, omdat het systeem niet veilig genoeg was voor de bank. En eens de juiste tool gekozen is: is dat allemaal geïnstalleerd op iedereen z’n computer? Dat is niet moeilijk om te doen bij mensen die in dienst zijn bij BNP en met een laptop van de organisatie werken, maar externe bestuurders hebben vaak een eigen laptop dus die moeten ook in orde zijn. En dan natuurlijk: hoe laten we die vergadering met zestien mensen verlopen zonder de letterlijke beeld-zonder-klank-situaties?”
Daems geeft toe: de eerste vergaderingen verliepen niet vlekkeloos. “Soms lag de meeting voor 30% van de tijd stil omdat bij de ene het geluid niet werkte, de andere geen beeld had, of nog iemand z’n Wifi continu uitviel. De intussen klassieke video call situaties die iedereen wel meemaakt”, grinnikt Daems. “Gelukkig hebben we ondertussen onze draai daarin gevonden. Ik denk dat dat vooral mijn meerwaarde is geweest als voorzitter de afgelopen maanden: ervoor zorgen dat die praktische zaken goed verlopen, zodat de inhoudelijke kant ook vlot kan gaan.” Maar het is natuurlijk niet hetzelfde als fysiek samenzitten, beseft Daems maar al te goed. “Je mist de chemie tussen mensen, of zelfs de spanning. Je kan wel wat afleiden van het gezicht, maar niet alles. Terwijl het voor een voorzitter toch belangrijk is om alles te kunnen zien of begrijpen. De dingen die gezegd worden, zijn belangrijk, maar vooral ook wat er niet gezegd wordt, moet een voorzitter kunnen aanvoelen. Dat is nu moeilijker.”
“Als je nu in het gebouw van BNP Paribas Fortis komt, is het er zo stil en leeg. Begrijpelijk uiteraard, we blijven beter nog even thuis. Maar toch, mensen aan het werk zien, hen zien discussiëren met elkaar: ik mis die levendigheid”
Face-to-face-gesprek
Met hier en daar een goed geplaatst grapje of een kwinkslag probeert Daems de videovergaderingen levendig te houden. Maar hij mist het geroezemoes van een bank vol medewerkers. “Als je nu in het gebouw van BNP Paribas Fortis komt, is het er zo stil en leeg. Begrijpelijk uiteraard, we blijven beter nog even thuis. Maar toch, mensen aan het werk zien, hen zien discussiëren met elkaar: ik mis die levendigheid.” Voor velen is thuiswerk een godsgeschenk, maar Daems vermoedt dat de meeste mensen nooit 100% van thuis zullen werken na corona. “Ik ben niet de enige; veel mensen missen de stimulans van met elkaar te werken, daar ben ik van overtuigd.”
Video calls en e-mails, ze zijn handig, maar niet zaligmakend. Geef Daems maar een goed face-to-face-gesprek wanneer het weer mag. Met zijn bestuurders, zijn CEO, maar ook Barack Obama, bijvoorbeeld, als hij even mag dromen. “Ik ben ‘A Promised Land’ aan het lezen. Een klepper van een boek, heel interessant. Ik zie Obama wel een beetje als voorbeeld voor wat ik probeer te doen als voorzitter”, zegt Daems. Hij heeft daar drie redenen voor: “Ten eerste is hij iemand die zich erg goed kan focussen op wat moet gebeuren en wat moet bereikt worden. Ten tweede heeft hij vlak na zijn verkiezing heel goed nagedacht over wie hij in zijn regering wou, hij heeft er zijn tijd voor genomen. Hij heeft niet om het even wie gekozen, maar mensen die veel ervaring hadden en van topuniversiteiten kwamen.”
En ten derde, stipt Daems aan: “Hij zorgde voor overleg. Hij was een president die continu praatte met de verschillende belanghebbenden die in een bepaald onderwerp een rol speelden. Het is door dat overleg dat je iets kan realiseren. In die zin is een voorzitter misschien een beetje zoals een politicus?”, vraagt Daems zich plots luidop af. “Als voorzitter zit je ook tussen verschillende belangen – aandeelhouders, management, overheid – die je in balans moet houden, met wie je moet overleggen. Met Obama zou ik dus wel eens willen praten, ja. Ik denk dat we veel interessante ideeën kunnen uitwisselen over voorzitterschap in al z’n facetten”, concludeert de voorzitter van BNP Paribas Fortis.
Auteur: Ines Van Impe
