Tot laat in de negentiger jaren – toen China nog geen sterke mogendheid was en Rusland in verval verkeerde – mochten we nog de illusie koesteren dat alle landen uiteindelijk zouden democratiseren en zich zouden integreren in een vrije wereldeconomie. Maar vandaag leven we in een totaal andere wereld, met talloze geopolitieke conflicten.
Op 21 juni organiseert De Bestuurder in samenwerking met Uitgeverij Lannoo de vierde editie van Books & Boards. We zijn te gast bij het familiebedrijf ECS in Zeebrugge onder de titel “De bestuurskamer als navigator in woelige wateren”. Hans Diels is toekomstdenker en expert geopolitiek bij het ondernemersplatform Etion vzw. Zijn nieuwste boek “De markt onder vuur” vormt er het vertrekpunt voor een bespreking met meervoudig bestuurder Bart De Smet. ‘
Dag Hans, hoe omschrijf jij een “toekomstdenker”?
Dat is alleszins geen hippe trendwatcher die als eerste de nieuwe technologische snufjes wil becommentariëren (lacht). Het is eerder iemand die een breed zicht heeft op de megatrends en nadenkt over hoe die verschuivingen ontstaan en hoe of waarheen ze evolueren: denk daarbij aan geopolitiek, klimaat, demografie, technologie en economie.
‘De markt onder vuur’ komt over als een dreigend statement. Hoe bezorgd moeten we zijn?
Met deze titel wou ik de lezer niet zozeer bezorgd maken dan wel vooral aangeven dat we in een totaal nieuwe realiteit aanbeland zijn, één waar elk bedrijf bewust rekening moet houden met verschillende nieuwe risico’s en dreigingen. Ondernemers mogen er niet meer van uitgaan dat de markt alles bepaalt. Ze zullen veel meer rekening moeten houden met het feit dat politieke relaties tussen landen de economische stromen binnen hun bedrijf ernstig kunnen beïnvloeden. Gelukkig zijn bedrijven het wel gewoon om problemen aan te pakken en op te lossen.
Wat is de essentiële boodschap in je boek?
Ik beschrijf de mondiale impact van de nieuwe wereld waarin we terecht gekomen zijn. Na de economische globalisering hebben geopolitieke ontwikkelingen vandaag een grote en verstorende impact op allerlei verplaatsingen van goederen, mensen en kapitalen. Aan de hand van vele voorbeelden leg ik uit hoe geopolitiek en economie in elkaar verstrengeld geraakten.
Alles wijst erop dat de geopolitieke spanningen en conflicten in de nabije toekomst nog zullen toenemen.
Landsgrenzen en politieke systemen werden weer belangrijk. Landen zetten markten en handelsstromen steeds vaker strategisch in om elkaar onder druk te zetten via economische of financiële sancties, door grondstoffenstromen te controleren of door ingrepen in de globale toeleveringsketens . Alles wijst erop dat deze geopolitieke spanningen of conflicten in de nabije toekomst nog zullen toenemen.
Ik schets niet enkel de historische en huidige context maar ik wil bedrijven ook enkele handvaten aanreiken om daar bewust mee om te gaan en de risico’s of negatieve gevolgen van een geopolitieke disruptie te beperken. Want ze kunnen plots en zo maar in een conflict terecht komen waar ze objectief gezien niets mee te maken hebben.
Heb je misschien enkele voorbeelden met Belgische bedrijven?
Zeker. In het boek beschrijf ik bijvoorbeeld hoe een incident in de gecontesteerde territoriale wateren van Japan en China er toe leidde dat China de handel in bepaalde zeldzame materialen bemoeilijkte. Uiteindelijk zou de daarmee gepaard gaande prijsverhoging ook Umicore in België benadelen. Of denk aan het initiatief van de Verenigde Staten om de toegang tot Swift te beperken na de Russische inval in Oekraïne. Of wat Europa vandaag met Euroclear doet. Of herinner je de vele Limburgse fruitboeren die ten gevolge van de Russische reactie op economische sancties hun omvangrijke perenexport naar Rusland zagen teloorgaan. Bijna elk bedrijf moet er zich bewust van zijn dat het van de ene op de andere dag een nadeel kan ondervinden door politieke disruptie.
“Vandaag kan elke onderneming plots en ongewild in een conflict terecht komen waar ze objectief gezien niets mee te maken heeft.”
Individuele bedrijven lijken hier vrij machteloos. Wat raad je hen en hun besturen aan?
In het boek bespreek ik een aantal stappen:
Breng eerst heel je eigen ecosysteem, je netwerken, je eigen handelsprocessen overzichtelijk in kaart, bepaal je geografische stromen voor aan- en verkoop. De aanvallen van Houthi-rebellen in de Rode Zee illustreerden treffend wat de impact kan zijn van verstoorde aanvoerroutes. Zelfs al heb je alleen in Vlaanderen een vestiging, je krijgt wellicht grondstoffen en/of onderdelen uit regio’s die morgen misschien onstabiel worden.
Lijst ten tweede de grootste politieke risico’s op. Tussen welke landen sluimeren conflicten? En wat zou de impact zijn op je ketens? Maak die analyse op een gestructureerde manier. Wellicht zijn er vandaag al verschillende medewerkers bezig met allerlei aspecten van deze risico’s? Structureer heel dat proces en volg bewust bepaalde indicatoren op om tijdig op nieuwe evoluties te kunnen anticiperen.
Maak vervolgens op bestuursniveau voor elke markt grondige strategische afwegingen tussen je kansen en je risico’s en eigen kwetsbaarheid. Maak een plan B met “wat-als”-vragen. Schrijf voor de meest kritieke onderdelen of grondstoffen scenario’s waarin je ook proactief gaat spreken met alternatieve leveranciers of partners in andere landen. Doe eventueel al eens een proefbestelling.
Welke werkgeverorganisaties, naast Etion uiteraard, kunnen ondernemers hier helpen?
Ik vind dat zeker de sectororganisaties nog een tandje kunnen bijsteken. Zij hebben een goed zicht op wat er wereldwijd in hun sector gebeurt. Zij moeten zeker hun KMO-leden hierover wat meer sensibiliseren en begeleiden. Dat is een verantwoordelijkheid die ze misschien nog wat over het hoofd zien.
Wat kan een internationale organisatie als de Wereldhandelsorganisatie nog betekenen?
Landen roepen steeds vaker veiligheid, migratie of het klimaat in om handelsbarrières op te trekken of importtarieven te verhogen. Vaak gaat dit duidelijk in tégen de spelregels van de Wereldhandelsorganisatie. Maar van de WHO mogen we niet veel meer verwachten: het stelsel staat onder druk omdat de VS de procesvoering de facto onmogelijk maakte: zaken blijven hangen want je kan als benadeelde niet meer in hoger beroep gaan.
Wat mogen we hier van de Europese Unie verwachten?
Europa heeft hier een moeilijk taak die principieel een beetje tegen zijn natuur in gaat. De Europese eenmaking was altijd gericht op globale handelsakkoorden, internationale samenwerking of partnerships. Nu moet er een machtsspel met politieke druk en dreigende sancties gespeeld worden. Bovendien doen de grote landen zoals China en de VS niets liever dan de Europese Unie uit verband te spelen.
Vanuit onze eenzijdige economische logica volstond het voor ons Europeanen dat we altijd wel ergens nog goedkopere onderdelen of grondstoffen zouden kunnen afnemen. We hebben lang geloofd in een ‘eeuwigdurende’ periode van vrede waar de economische belangen het geopolitieke op de achtergrond zouden houden. Maar naarmate meer landen delen van hun supply chains politiek gebruikten, veranderde die realiteit. En die trend naar meer conflict zal niet snel verdwijnen.
De Europese Commissie moet meer een ‘geopolitieke commissie’ worden
Vandaag kunnen we onze toevoerlijnen niet meer van de ene op de andere dag bijsturen. Onze economische autonomie komt in gevaar als wij andere landen zomaar bepaalde knooppunten laten controleren. De Europese leiders moeten samen beslissen hoe we de knooppunten die Europa controleert in de wereldeconomie gaan inzetten om onze belangen te verdedigen. Kortom, de Europese Commissie moet nog veel meer een ‘geopolitieke commissie’ worden.
Wat verwacht je tenslotte van ons event zelf?
Ik kijk er naar uit om te horen hoe ervaren bestuurders van grote verzekeraars of internationale exporteurs tegen dat geopolitiek risico aankijken. Hebben zij al iets negatief meegemaakt? Hoe analyseren zij hun risico’s en kansen?
Auteur: Philip Verhaeghe
